Obiekt
Tytuł: Czynniki związane z nieskutecznością selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny w leczeniu fibromialgii
Abstrakt:
Wstęp Fibromialgia (FM) to choroba, której podstawowym objawem jest przewlekły, uogólniony ból. Towarzyszą mu także inne symptomy takie jak zmęczenie, zaburzenia snu, funkcji poznawczych, czy depresja. W następstwie objawów chorzy z FM doświadczają istotnego zaburzenia funkcjonowania w podstawowych obszarach życia takich jak codzienne zadania, relacje rodzinne i społeczne oraz funkcjonowanie zawodowe, a także poważnego obniżenia jakości życia. Według danych epidemiologicznych FM dotyka 2–4% populacji ogólnej. Rozpoznanie FM stawia się w oparciu o kryteria objawowe. Aktualnie kryteriami diagnostycznymi o najwyższej czułości i specyficzności są te zaproponowane przez Amerykański Kolegium Reumatologiczne (American College of Rheumatology – ACR), zrewidowane w 2016 roku. Niestety pomimo dosyć wysokiego rozpowszechnienia FM obecny stan wiedzy o jej etiopatogenezie jest daleki od zadowalającego i nie umożliwia stworzenia jej całościowego opisu. Nie są także znane żadne biomarkery ani obiektywne badania umożliwiające weryfikację rozpoznania FM, które opiera się przede wszystkim na zebranym przez lekarza wywiadzie i spełnieniu objawowych kryteriów diagnozy. FM nie jest ponadto rozpoznaniem z wykluczenia, może współistnieć z innymi chorobami. Dodatkowo część autorów wyróżnia FM pierwotną (w sytuacji braku innych chorób, np. reumatologicznych lub związanych z bólem) lub wtórną (w przypad ; ku współwystępowania innych schorzeń np. reumatologicznych czy związanych z bólem). W efekcie, wyłoniona na podstawie objawowych kryteriów rozpoznania grupa pacjentów z FM jest heterogenna pod względem biologicznego podłoża objawów, prezentacji klinicznej i podatności na leczenie. Niestety dotychczasowe badania przeprowadzano w grupie chorych z FM, nie wyróżniając bardziej homogennych w aspektach podłoża biologicznego czy prezentacji klinicznej podtypów tej jednostki diagnostycznej. Tym samym, leczenie FM ma charakter objawowy i charakteryzuje się ograniczoną, często niezadowalającą skutecznością. Najnowsze wytyczne leczenia FM zalecają opiekę multimodalną, której podstawę stanowią interwencje niefarmakologiczne, w tym m.in. aktywność fizyczna, psychoterapia poznawczobehawioralna lub mindfulness, terapie fizykalne. U wielu chorych metody pozafarmakologiczne okazują się jednak niewystarczająco skuteczne i niezbędne jest wdrożenie terapii farmakologicznej. Najwięcej dowodów naukowych na skuteczność w zmniejszaniu nasilenia objawów FM na zgromadzono w przypadku selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (serotonin and noradrenalin reuptake inhibitors – SNRI) oraz pregabaliny. Leki te są notabene także lekami stosowanymi powszechnie w leczeniu depresji (SNRI) i lęku. Zgodnie z rekomendacjami zaproponowanymi przez grupę roboczą Initiative on Methods, Mea ; surement, and Pain Assessment in Clinical Trials (IMMPACT) wyznacznikami istotnej klinicznie skuteczności leczenia w FM jest 30% lub 50% zmniejszenie bólu, co odpowiada umiarkowanemu lub znaczącemu rozmiarowi poprawy klinicznej. Dotychczas opublikowane prace w zakresie etiopatogenezy FM wskazywały na istotne znaczenie podłoża genetycznego, mechanizmów związanych z ośrodkową sensytyzacją neurogennym stanem zapalnym, neuropatią małych włókien, autoimmunizacją, zaburzoną mikrobiotą jelit, stresem oksydacyjnym i zaburzeniami snu oraz rytmu okołodobowego. W niedawnym czasie pojawiły się także doniesienia wskazujące na nieprawidłowości metabolizmu glukozy i isulinooporność w FM oraz badania na zwierzętach wskazujące, że lek przeciwcukrzycowy (pioglitazon) redukuje nasilenie objawów FM. Także analizy wstępnych danych uzyskanych w niniejszym badaniu wskazały na występowanie insulinooporności w FM, jednak jedynie w podgrupie chorych. Palącym problemem w opiece nad chorymi z FM pozostają współwystępujące zaburzenia psychiczne. Występowanie na przestrzeni całego życia zaburzeń lękowych i depresji wśród chorych z FM w porównaniu do osób nieobciążonych FM jest około 3–4 większe, zespołu stresu pourazowego 6 razy większe, a choroby dwubiegunowej ponad 7 razy większe. Opisywano, że nasilenie objawów zaburzeń nastroju i/lub lęku jest istotnie związane z nasileniem FM i jej wpływem na funkcjono ; wanie chorych. Wskazywano ponadto, że objawy dysocjacyjne mają większe nasilenie u chorych z FM niż u osób z chorobami reumatycznymi lub zdrowych ochotników. Opisywano też związek objawów dysocjacyjnych z prezentacją kliniczną FM. Przed publikacją wstępnych analiz wyników niniejszego badania nie oceniano jednak nasilenia anhedonii w tej grupie pacjentów, a żadna z wcześniejszych prac nie weryfikowała znaczenia wymiarów psychopatologii dla skuteczności leczenia. Nieliczne są także prace, w których badano by związek takich zmiennych psychologicznych jak temperament, osobowość czy schizotypia z obrazem klinicznym FM. Pojedyncze doniesienia wskazywały, że niektóre cechy temperamentu wiążą się z nasileniem FM i towarzyszących jej depresji i lęku oraz że wybrane cechy osobowości są związane z poziomem bólu, objawów FM, depresji, lęku i funkcjonowania pacjentów. Żadna z prac nie badała dotychczas nasilenia cech schizotypii w FM. Nie publikowano też żadnych danych oceniających związki ww. cech psychologicznych z efektem farmakoterapii FM. Cele badania Podstawowym celem niniejszej pracy była weryfikacja założenia o różnicach w metabolizmie glukozy, insulinooporności, nasileniu objawów psychopatologicznych i zmiennych psychologicznych wśród chorych z FM odpowiadających na farmakoterapię SNRI w porównaniu do pacjentów nieodpowiadających na tę formę leczenia. Dodatkowym celem było również ; przeprowadzenie porównań metabolizmu glukozy, insulinooporności, nasilenia objawów psychopatologicznych i zmiennych psychologicznych wśród osób z FM (jako całą grupą i z wyróżnieniem podgrup osób odpowiadających i nieodpowiadających na leczenie SNRI) oraz zdrowych ochotników. Aby to umożliwić przeprowadzono: 1. Ocenę w całej grupie FM oraz odrębnie dla podgrup pacjentów odpowiadających na leczenie SNRI (FM T[+]) i nieodpowiadających na leczenie SNRI (FM T[-]) a także wśród zdrowych ochotników (healthy controls – HC) poniższych zmiennych: a) obrazu klinicznego FM (tylko wśród chorych z FM) b) metabolizmu glukozy i insulinooporności c) występowania objawów psychopatologicznych (depresyjnych, lękowych, anhedonii, spektrum dwubiegunowości, dysocjacyjnych) d) poziomu zmiennych psychologicznych (cech temperamentu afektywnego, osobowości i schizotypii) 2. Porównanie między FM (jako całą grupą) i HC, a także porównania z wyszczególnieniem podgrup FM T [+], FM T [-], HC w aspektach: a) zmiennych związanych z metabolizmem glukozy i insulinoopornością b) nasilenia objawów psychopatologicznych (depresyjnych, lękowych, anhedonii, spektrum dwubiegunowości, dysocjacyjnych) i częstości wyników wskazujących na występowanie objawów o nasileniu klinicznym c) nasilenia zmiennych psychologicznych (cech temperamentu afektywnego, osobowości i schizotypii) 3. Ocenę związków pomiędzy ww. aspektami a w ; ystępowaniem odpowiedzi na farmakoterapię SNRI w FM. Metoda Rekrutację uczestników badania prowadzono wśród pacjentów oddziałów stacjonarnych i dziennych Oddziału Klinicznego Psychiatrii Dorosłych oraz Oddziału Klinicznego Reumatologii, Immunologii i Chorób Wewnętrznych, a także Poradni Psychiatrii Dorosłych; Poradni Reumatologicznej Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie. Od wszystkich uczestników pobrano próbki krwi, w których oceniano poziom glukozy i insuliny na czczo, a na ich podstawie wyliczano wartość HOMA-IR. Uczestnicy byli badani przez lekarza (psychiatrę w trakcie specjalizacji z dziedziny psychiatrii; tj. przez Autorkę niniejszej rozprawy) i wypełniali kwestionariusze samooceny weryfikujące obraz kliniczny FM, nasilenie objawów psychopatologicznych i zmiennych psychologicznych. W celu odróżnienia uczestników FM T[+] lub FM T[-] proszono, aby pacjenci określali nasilenie bólu w Numerycznej Skali Bólowej w zakresie 0–10 (gdzie 0 oznacza nieobecność bólu, a 10 jego największe nasilenie) i kalkulację zmiany nasilenia bólu po przynajmniej 8 tygodniach leczenia SNRI poprzez odjęcie wyniku NRS po leczeniu od wyniku NRS przed nim; zmiany nasilenia bólu obejmowały zakres od 0 (bez zmian w nasileniu bólu) do 10 (całkowite ustąpienie bólu). W oparciu o rekomendacje IMMPACT zdefiniowano odpowiedź na leczenie SNRI jako przynajmniej 30% redukcji bólu (czyli nie mniej niż 3 punkty ; w przypadku wyjściowej punktacji NRS 7–10; nie mniej niż 2 punkty w przypadku wyjściowej punktacji NRS 4–6). Następnie za pomocą odpowiednich metod statystycznych oceniano związki pomiędzy obrazem klinicznym FM, poziomem zmiennych metabolicznych, objawów psychopatologicznych i cech psychologicznych, a odpowiedzią na farmakoterapię SNRI w FM. Wyniki Do badania włączono 62 osoby z FM i 30 HC. Chorych z FM podzielono na podgrupy FM T[+] n = 30 i FM T[-] n = 32. Wszystkie grupy były porównywalne pod względem płci i chorób współwystępujących. 5. W pi e rw s z ej pracy analizowano związki zmiennych metabolicznych oraz współchorobowości psychiatrycznej z odpowiedzią na farmakoterapię SNRI i zaobserwowano, że: a. uczestnicy FM T[-] cechowali się wyższym nasileniem objawów FM i wpływu FM na ich funkcjonowanie niż FM T[+], b. cała grupa FM w porównaniu do HC ujawniała wyższe wartości części, ale nie wszystkich zmiennych metabolicznych, c. badani FM T[+] charakteryzowali się porównywalnymi z HC poziomami glukozy i insuliny na czczo oraz wartościami HOMA-IR, tymczasem FM T[-] ujawniali wyższe wartości poziomu insuliny na czczo, jak również wartości HOMA-IR niż HC i FM T[+], ponadto poziomy glukozy na czczo były istotnie wyższe wśród FM T[-] niż FM T[+] (nie odnotowano istotnych różnic w poziomach glukozy na czczo pomiędzy FM T[-] i HC), d. odsetki osób z FM z rozpoznaniem zaburzeń depresy ; jnych, lękowych i osobowości były istotnie większe wśród FM T[-] niż FM T[+], e. isulinooporność, zaburzenia depresyjne, lękowe i osobowości były czynnikami predykcyjnymi braku odpowiedzi na SNRI w FM. 6. W d ru gi ej pracy weryfikowano nasilenie objawów psychopatologicznych: depresji, lęku, spektrum dwubiegunowego, anhedonii i dysocjacji w FM oraz ich związków z odpowiedzią na terapię SNRI, odnotowując że: a. pacjenci FM T[-] ujawniali większe ogólne nasilenie FM i jej nasilenie w domenach funkcjonowania fizycznego, dobrostanu, pracy, bólu, zmęczenia/snu, b. w zakresie analizowanych zmiennych ciągłych pacjenci FM T[-] w porównaniu z FM T[+] cechowali się: większym nasileniem depresji, lęku jako cechy i lęku jako stanu, a także anhedonii. Dane dotyczące objawów spektrum dwubiegunowego były niejednoznaczne (wyniki Kwestionariusza Zaburzeń Nastroju (Mood Disorder Questionnaire – MDQ) wskazywały na większą liczbę tych objawów w grupie FM T[-], a Checklisty Hipomanii [Hypomania Checklist – HCL] nie), nie odnotowano różnic w nasileniu objawów dysocjacyjnych pomiędzy FM T[+] i FMT[-], c. w zakresie analizowanych zmiennych dychotomicznych pacjenci FM T[-] w porównaniu z FM T[+]: częściej zgłaszali nasilenie lęku przekraczające punkt odcięcia dla poziomu klinicznego, podczas gdy wyniki dotyczące częstości uczestników deklarujących kliniczne nasilenie depresji i objawów spektrum dwubieg ; unowego były niejednoznaczne (wyniki Krótkiego Inwentarza Symptomatologii Depresji (Quick Inventory of Depressive Symptomatology – QIDS) i MDQ wskazywały na większą częstość relacjonowania przez uczestników nasilenia objawów zaburzeń nastroju przekraczających punkt odcięcia dla poziomu klinicznego wśród FM T[-] niż FM T[+], z kolei wyniki Szpitalnej Skali Lęku i Depresji – podskali depresji (Hospital Anxiety and Depression Scale depression subscale – HADS-D i HCL nie różniły się istotnie pomiędzy podgrupami), ponadto nie obserwowano różnic częstości deklarowania przez badanych FM T[-] i FM T[+] w zakresie nasilenia objawów anhedonii lub objawów dysocjacyjnych przekraczających punkt odcięcia dla poziomu klinicznego, d. w zakresie analizowanych zmiennych ciągłych: wśród całej grupy FM i podgrupy FM T[-] nasilenie objawów depresji, lęku, anhedonii, spektrum dwubiegunowego i dysocjacyjnych było większe niż HC, natomiast wśród podgrupy FM T[+] jedynie nasilenie objawów depresji i dysocjacyjnych było większe niż wśród HC (niejasne wyniki odnośnie spektrum dwubiegunowości, część wskazująca na większą liczbę objawów wśród FM T[+] niż HC, część nie), e. w zakresie analizowanych zmiennych dychotomicznych: wśród całej grupy FM i podgrupy FM T[-] w porównaniu z HC pacjenci częściej zgłaszali nasilenie objawów depresji, lęku, anhedonii i spektrum dwubiegunowego przekraczające punkt odcięcia ; dla poziomu klinicznego, jednak w podgrupie FM T[+]częstość nasilenia wszystkich badanych objawów przekraczająca punkt odcięcia dla poziomu klinicznego była podobna do HC, f. większe nasilenie depresji, lęku i anhedonii były czynnikami predykcyjnymi braku odpowiedzi na SNRI w FM. 7. W t r z e ci ej pracy oceniano nasilenie cech temperamentu afektywnego, osobowości i schizotypii i ich związek z brakiem odpowiedzi na farmakoterapię SNRI w FM, wykazując że: a. w porównaniu z FM T[+], pacjenci FM T[-] ujawniali większe nasilenie temperamentów drażliwego i lękowego, cechy neurotyczności a także dezorganizacji poznawczej i sumarycznego poziomu schizotypii, b. wśród pacjentów z FM jako całej grupy oraz podgrup FM T[+] i FM T[-] w porównaniu do HC nasilenie temperamentów depresyjnego, cyklotymicznego i lękowego a także ogólne nasilenie schizotypii i jej podskal niezwykłych doświadczeń, dezorganizacji poznawczej, introwersji i anhedonii oraz zachowań impulsywnych i niezgodnych z regułami było wyższe, z kolei nasilenie cech osobowości, w tym ekstrawersji i stabilności emocjonalnej, było niższe, c. większe nasilenie cech temperamentów depresyjnego, drażliwego i lękowego, dezorganizacji poznawczej oraz sumarycznego poziomu schizotypii, jak również niższa ekstrawersja i stabilność emocjonalna były czynnikami predykcyjnymi braku odpowiedzi na SNRI w FM. Dyskusja Innowacyjność niniejszego ba ; dania polega m.in. na jego metodologii, ponieważ w ramach tej pracy po raz pierwszy badano chorych z FM nie tylko jako całą grupę, ale także z wyróżnieniem a priori podgrup FM T[+] i FM T[-]. W przeciwieństwie do wcześniejszych prac, które oceniały pacjentów z FM jako jednolitą grupę, umożliwiło to wykazanie, że część zmian metabolicznych, współistniejących zaburzeń psychicznych czy cech psychologicznych dotyczy jedynie FM T[-], ale już nie FM T[+]. Po pierwsze zaobserwowano, że FM T[-] ujawniają nieprawidłowości metabolizmu glukozy, isulinooporność i wyższe BMI, w porównaniu z FM T[+] i HC. Ponadto FM T[-] ujawniali większe nasilenie objawów i wpływu FM na funkcjonowanie oraz częściej cierpieli z powodu zaburzeń depresyjnych, lękowych i osobowości niż FM T[+]. Po drugie, odnotowano, że poziom nasilenia niektórych zmiennych psychopatologicznych, jak również proporcja uczestników zgłaszających kliniczne nasilenie wybranych objawów psychopatologicznych są wyższe wśród FM T[-] niż FM T[+]. Po trzecie, ustalono, że badanych FM T[-] cechowało znamiennie większe nasilenie niektórych temperamentów afektywnych, cech osobowości oraz schizotypii niż FM T[+]. Dodatkowo, dzięki przyjętej metodzie badania, wykazano, że 1) zmienna metaboliczna jaką jest insulinooporność, 2) obciążenie rozpoznaniem depresji, zaburzeń lękowych i zaburzeń osobowości, 3) nasilenie depresji, lęku i anhedonii, 4) ; nasilenie cech temperamentu: depresyjnego, drażliwego i lękowego oraz schizotypii i jej domeny dezorganizacji poznawczej, są pozytywnymi czynnikami predykcyjnymi (tj. zwiększają ryzyko) braku odpowiedzi na leczenie SNRI w FM, podczas gdy nasilenie 1) cech osobowości: ekstrawersji i stabilności emocjonalnej jest negatywnym czynnikiem braku odpowiedzi na leczenie SNRI w FM. Wnioski Uzyskane wyniki posłużyły wyróżnieniu czynników metabolicznych, objawów psychopatologicznych i zmiennych psychologicznych związanych z brakiem odpowiedzi na SNRI w FM. Ta wiedza może się przyczynić do rozwoju i optymalizacji opieki nad chorymi z FM, a także jej personalizacji i wskazać kierunki dalszych badań w dziedzinie FM
Miejsce wydania:
Stopień studiów:
Instytucja nadająca tytuł:
Rada Dyscypliny Nauki medyczne
Promotor:
Data wydania:
Identyfikator:
Język:
Prawa dostępu:
Kolekcje, do których przypisany jest obiekt:
Data ostatniej modyfikacji:
27 lut 2025
Data dodania obiektu:
27 lut 2025
Liczba wyświetleń treści obiektu:
0
Liczba wyświetleń treści obiektu w formacie PDF
0
Wszystkie dostępne wersje tego obiektu:
http://dl.cm-uj.krakow.pl:8080/publication/5234
Wyświetl opis w formacie RDF:
Wyświetl opis w formacie OAI-PMH:
| Nazwa wydania | Data |
|---|---|
| UJCM7303083f5dd94d23a973690e68305dda | 27 lut 2025 |
Obiekty
Podobne
Krupa, Anna
Krupa, Anna
Cepuch, Grażyna
Wróbel-Biedrawa, Dagmara
Partyka, Anna
Żmudzka, Elżbieta
Grzyb, Izabella
Bazarnik, Anna Barbara
